Spirites_Away (ผลงานรางวัลออสการ์ ของ มิยาซากิ)

Sprit Away (ผลงานรางวัลออสการ์ ของ มิยาซากิ)
จิฮิโระ(ถ้าจะชื่อไม่ผิด) และพ่อแม่ของเธอได้พลัดหลงเข้าไปในสถานที่ประหลาด เธอรู้สึกถึงอะไรแปลกในสถานที่แห่งนี้ แต่พ่อแม่ของเธอหาได้รู้สึกไม่ และหลังจากที่พ่อแม่ของเธอถือวิสาสะรับประทานอาหารที่เตรียมไว้บนโต๊ะ พวกเขาก็ถูกสาปให้กลายเป็นหมู จิฮิโระเองก็ถูกจับตัวไว้โดยพวกเจ้าถิ่นซึ่งเจ้าถิ่นที่ว่าก็คือ"เจ้าที่" พวกเทพเจ้าและวิญญาณประจำถิ่น จิฮิโระ ต้องทำงานในสถานที่แห่งนั้นเพื่อรอเวลาช่วยเหลือพ่อแม่ของเธอโดยมีเจ้าหน้าที่ระดับสูงอย่างฮาคุ คอยให้ความช่วยเหลือและปกป้องเธออย่างลับๆ
*******************************************************************************
หนังเรื่องล่าสุดจาก Studio Ghibi ของ Hayao Miyazaki ซึ่งอาจเรียกได้ว่าเป็นสตูดิโอที่ทำหนังแอนิเมชั่นที่ดีที่สุดแห่งหนึ่งของโลกได้ผลิตงานการ์ตูนเรื่องใหม่ออกมาในปี 2001 ความมหัศจรรย์ของหนังการ์ตูนเรื่องนี้อยู่ตรงที่มันสามารถสื่อสารได้กับคนทุกระดับ ไม่ว่าจะดูเอาสนุก ดูสอนใจ หรือดูเอาเครียดก็ตามที ไม่ใช่เรื่องง่ายๆ นัก ที่คุณจะทำหนังที่มีเนื้อหาหนัก และแน่น แถมยังดูสนุก อีกทั้งมีความน่ารักน่าชัง ความซาบซึ้งใจ ไม่แพ้ผลงานเรื่องก่อนๆ หนังการ์ตูนที่ดีหลายต่อหลายเรื่องอาจจะให้แง่คิดสองสามอย่างที่คุณจะเก็บไปคิดได้สักพัก แต่กับ Spirited Away หนังการ์ตูนเรื่องล่าสุดของ Miyazaki ตัวหนังจะมีข้อคิดให้คุณเก็บไปคิดได้มากมายและในบางแง่บางมุม คุณอาจต้องใช้เวลาคิดไปตลอดชีวิตเลยก็ได้

เมื่อผมดู Spirited Away จบ ความคิดแรกเลยคือนำมันไปเปรียบกับ Alice in wonderland เหตุที่โครงเรื่องเป็นเรื่องของเด็กสาวที่พลัดหลงเข้าไปในแดนประหลาดเหมือนๆ กัน Chihiro<ชิฮิโร> เด็กสาวธรรมดาๆ นิสัยดื้อรั้น นั่งมาในรถกับพ่อแม่ที่กำลังย้ายบ้านใหม่ เด็กน้อยไม่พอใจนักกับการเปลี่ยนแปลงในชีวิตครั้งนี้ จนเมื่อพ่อและแม่ของเธอหยุดพักกลางทาง แล้วตัดสินใจเข้าไปสำรวจในอุโมงค์ข้างทาง ซึ่งทำให้คนทั้งคู่เปลี่ยนสภาพไปและ Chihiro ต้องติดอยู่ในโลกประหลาดที่ดูเหมือนจะมีแต่สิ่งมีชีวิตแปลกๆ เต็มไปหมด แต่ก่อนที่เธอจะหัวใจวายตายไปกับเหตุการณ์ก็มีชายหนุ่มลึกลับที่บอกตัวเองว่าเขาชื่อ Haku มาช่วยเอาไว้ และแนะนำเธอถึงหนทางที่จะมีชีวิตรอดในเมืองนี้รวมไปถึงหนทางกลับสู่โลกของเธอ โดยระหว่างนั้นเธอจะต้องทำงานในโรงอาบน้ำในโลกวิญญาณนี้ ซึ่งทำให้แนวความคิดและพฤติกรรมของเธอเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้น

โลกใน Spirited Away เป็นเหมือนแบบจำลองของสังคมปัจจุบันที่มีคนทุกประเภทอาศัยปะปนกันอยู่ น่าเศร้าใจที่โลกใบนี้คล้ายๆ จะถอดแบบสังคมญี่ปุ่นในปัจจุบัน(จริงก็เกือบทุกสังคมและทุกประเทศทุกเชื้อชาติเลยล่ะ)มาอย่างตรงตัว คือคนส่วนใหญ่ถูกขับเน้นไปด้วยความโลภ ทำอะไรได้ทุกอย่างเพื่อให้ได้เงินมา ซึ่งในโลกใบนี้ แทบจะทุกๆ ตัวละครในเรื่องสามารถสื่อนัยยะไปถึงแนวคิดทางปรัชญาได้ทั้งหมดทั้งสิ้น แม่มด Yubaba<ยูบาบา> ที่ฟุ้งเฟ้อ บ้าวัตถุ และงกจนมองเห็นผู้อื่นผ่านสายตาของความอคติไปหมด แม้กระทั่ง Zeniba<เซนิบา> ซึ่งเป็นแฝดของตนเองที่มีความเป็นอยู่สมถะก็ตามที อีกตัวละครที่ค่อนข้างเด่นคือ "วิญญาณไร้หน้า" ซึ่งเป็นตัวแทนของความเปลี่ยวเหงา ไม่มีใครสนใจในวิญญาณตนนี้ แล้ววันหนึ่งวิญญาณนี้ก็พบว่าการเป็นผู้มั่งคั่งจะทำให้ผู้คนหันมาสนใจในตัวเขามากขึ้น และจากคนที่ไม่เคยมีใครสนใจ มาเป็นคนที่มีแต่คนรายล้อมเพียงชั่วข้ามคืน ระดับสำนึกและความรับผิดชอบในตัวยังไม่พร้อมที่จะรับกับสิ่งนี้ เขาจึงลืมตัวเสพสิ่งที่ไม่เคยสัมผัสอย่างตะกละตะกลาม แต่ก่อนที่อะไรที่บานปลายออกไป Chihiro ก็มาสะกิดให้เขารู้ว่า ผู้ที่มารุมล้อมเขาอยู่นั้น แท้จริงแล้วเพียงต้องการทรัพย์สิน หาได้มีความจริงใจมากไปกว่านั้นเลย วิญญาณตนนี้จึงยอม "คาย" ส่วนเกินของตัวเองออกมาและกลับไปเป็นตัวตนที่แท้จริงได้อีกครั้งถ้าดูเนื้อเรื่องอาจจะดูเหมือนโมโหนะแต่จริงกำลังสับสน

ในทุกๆ สังคมย่อมมีทั้งคนดีและคนเลวคละเคล้ากันไป นอกจากเด็กหนุ่มลึกลับนาม Haku<ฮาคุ> แล้ว คุณลุงแมงมุม Kamaji<คามาจิ> ท่าทางน่ากลัวแต่ใจอารี รวมไปถึง Lin <ลิน> พนักงานโรงเตี๊ยมปากร้ายใจดีเป็นเพื่อนและผู้คอยช่วยเหลือ ให้กำลังใจ Chihiro มาโดยตลอด เป็นตัวละครที่น่าชื่นชมมากเลยทีเดียว รวมไปถึงเจ้าตัวน่ารักกึ่งประหลาดอย่าง Susuwatari <ซูซูวาตาริ> ซึ่งเป็นหมู่ลูกเขม่าสีดำ มีหลายขาคล้ายแมลงมุม และเจ้าตัวคล้ายๆ กันนี้เคยปรากฏโฉมมาแล้วใน My Neighbor Totoro และเช่นเดียวกับที่ทุกสิ่งในโลกนี้มีทั้งข้อดีและข้อเสีย การที่ Chihiro ต้องอาศัยอยู่ในโลกวิญญาณนี้ ทำให้เธอเป็นคนที่รู้จักการเสียสละ การอ่อนน้อมถ่อมตน รู้จักมิตรภาพ และสิ่งสำคัญที่จะนำชีวิตของเธอตลอดไป นั่นคือ เธอเรียนรู้ที่จะไม่ยอมแพ้ในเรื่องที่เห็นว่าถูกว่าควร

"ชื่อนั้นสำคัญไฉน?" ชื่อนั้นสำคัญแน่นอนในโลกแห่ง Spirited Away ของ Miyazaki เพราะตามเนื้อเรื่อง โลกวิญญาณที่ Chihiro พลัดหายเข้าไปนั้นเปรียบได้กับ "โลกของความเป็นผู้ใหญ่" ที่ไม่สวยงามนักในความเป็นจริง และในวันหนึ่งเธอจะต้องก้าวออกมาจากโลกบริสุทธิ์ของเด็กเข้าไปยังโลกเส็งเคร็งใบนี้อย่างช่วยไม่ได้ และหากเมื่อใดที่เธอลืมชื่อที่แท้จริงของเธอตามที่แม่มดต้องการให้เป็นไป ก็เท่ากับว่าเธอได้ลืมเลือนจุดยืนแนวคิดของตัวเองและหลอมรวมกลายเป็นส่วนหนึ่งของโลกใบนั้นอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ โชคดีที่เธอมีเพื่อนที่ดี คอยรักและดูแลเอาใจใส่ ทำให้เธอยังไม่ลืมตัวตนที่แท้จริง เธอเรียนรู้ที่จะมีชีวิตรอดในโลกเน่าๆ ใบนี้ได้ แต่เธอไม่จำเป็นจะต้องเป็นส่วนหนึ่งของมัน ซึ่งทำให้ชีวิตของเธอมีความสุขมากกว่า

จิตวิญญาณ(Spirit) อาจไม่มีนิยามที่ชัดเจน มันมีความหมายได้ถึงพลังงาน หรือ หลักการของสิ่งมีชีวิตนั้นๆ หรือ ภาวะอารมณ์พื้นฐานในตัวคน ฯลฯ ซึ่งในเรื่องนี้ส่วนประกอบของต่างๆของ Spirit ถูกถ่ายทอดออกมาให้เราได้เห็นผ่านรูปแบบต่างๆกัน เช่น
< img src= "http://www.bloggang.com/data/aorta/picture/1113603019.jpg" >
ความโลภและตะกละตะกลาม....แปรเปลี่ยนพ่อกับแม่เธอให้กลายเป็นหมู (นอกจากนี้การกลายเป็นหมูยังสะท้อนภาพมนุษย์ในระบอบทุนนิยมที่เงินนำหน้าอีกด้วย เพราะในเรื่องเมื่อเธอคัดค้านพ่อว่าไม่ควรกินของไม่มีเจ้าของ พ่อของเธอมั่นใจพร้อมตอบกลับเธอไปว่า เพียงมีเงินในกระเป๋าก็สามารถจ่ายได้ โดยไม่สนใจว่าอาหารนั้นเป็นของใคร) และความโลภนี้เองที่ทำให้บางคนในโรงอาบน้ำต้องกลายเป็นอาหารของปีศาจไร้หน้าเพียงเพื่อแลกกับทอง คล้ายๆกับคนในสังคมทุกวันนี้ที่ทำทุกอย่างให้ได้มาซึ่งเงินทอง โดยจิตวิญญาณของคนๆนั้นอาจถูกกินเหมือนตัวละครในโรงอาบน้ำไปอย่างไมรู้ตัว

< img src= "http://www.bloggang.com/data/aorta/picture/1113602897.jpg" >
ความเหงาและเดียวดาย...คือ สิ่งที่ปีศาจไร้หน้าต้องเผชิญอยู่มาตลอด จนเมื่อชิฮิโร่มาหยิบยื่นมิตรภาพที่ดูเหมือนน้อยนิดให้ แต่มันมีค่ามากมายเหลือเกินสำหรับเขา ปีศาจไร้หน้าเข้าใจว่ามิตรภาพสามารถได้มาด้วยเงินทอง เหมือนกับเด็กยุคใหม่ๆที่เข้าใจผิดว่า สามารถโปรยเงินหรือสิ่งของเพื่อแลกกับการได้เพื่อน และ ชิฮิโร่เองที่เป็นคนสอนให้เขาได้รู้ว่า มิตรภาพเป็นสิ่งที่มีค่าและไม่สามารถซื้อหาได้ด้วยเงินทอง

ความเสียสละ ... แม้รู้ว่าขนมนี้จะช่วยพ่อแม่ให้พ้นคำสาปได้ แต่ชิฮิโร่ยอมสละขนมที่ได้จากเทพแม่น้ำ เพื่อไปให้กับปีศาจไร้หน้าและฮากุ

< img src= "http://www.bloggang.com/data/aorta/picture/1113603929.jpg" >
ความชั่วร้าย เห็นแก่ตัว....ความเอาเปรียบ , ไม่มีน้ำใจ , มองเห็นแต่ประโยชน์เมื่อหมดประโยชน์ก็ไร้ค่า ความชั่วร้ายที่เป็นสีดำในโลกของผู้ใหญ่นี้ ถูกถ่ายทอดผ่านตัวละคร ยูบาบา แต่ในขณะเดียวกัน หนังก็ยังไม่ให้โลกของผู้ใหญ่โหดร้ายเกินไปนัก ถึงแม้โลกของผู้ใหญ่จะมีความชั่วร้ายอย่างยูบาบา แต่โลกของผู้ใหญ่ก็ยังมีความดีงามซุกซ่อนอยู่อีกมุมหนึ่งอย่างฝาแฝดของเธอ

ความขี้เกียจและเอาแต่ใจตัวเองเป็นใหญ่ (Self-centered)... ด้วยการเลี้ยงดู ทำให้เด็กทารกลูกของยูบาบาได้แต่นอนร้องให้เอาแต่ใจ ไม่สามารถเดินไปไหนมาไหนได้ ได้แต่นอนกับกินจนอ้วนมากขึ้น กลายเป็นเด็กที่เต็มไปด้วยของเล่นแต่ไม่มีเพื่อนฝูง อยู่คนเดียวกับโลกใต้หมอน จนเมื่อเขาถูกสาปและได้เดินทางไปกับชิฮิโร่ เขาก็รู้จักที่จะเดินได้ด้วยตัวเองตั้งแต่อยู่ในร่างหนู และรู้ว่าโลกภายนอกไม่ได้น่ากลัวดังที่เคยรู้มาก่อน

ความพยายามมุมานะ...ทำให้ชิฮิโร่ที่เป็นเพียงเด็กอายุ 10 ขวบทำในสิ่งที่ไม่เคยคิดว่าตัวเองจะทำได้ เธอคงไม่คิดมาก่อนว่าในตัวเองจะมีความสามารถและศักยภาพ ตราบใดที่เธอยังไม่เคยพยายามมุ่งมั่น และ ผลลัพธ์จากความพยายามไม่ใช่แค่ให้เธอได้ช่วยคนรอบตัวได้เท่านั้น ยังทำให้เธอรู้ว่าเธอเติบโตขึ้นแล้วเช่นกัน

ความรับผิดชอบ...ตอนที่ชิฮิโร่ไปของานจากลุงสี่แขนแล้วมีตัวประหลาดที่มีขนเล็กๆกำลังขนของอยู่ หลังจากชิฮิโร่ช่วยขนของ 1 ชิ้น ตัวประหลาดที่เหลือก็หยุดทำงานแล้วมากองกันที่ตัวชิฮิโร่ จะให้เขาทำให้ทั้งหมด ถ้าเธอเติบโตมาในโลกผู้ใหญ่ เธอก็คงมีโอกาสจะได้เจอเหตุการณ์แบบนี้ได้ไม่ยากเลย เพราะตัวประหลาดเหล่านั้นอาจกลายเป็นเพื่อนร่วมงานที่ไร้ผิดชอบและโยนความรับผิดชอบตัวเองมาให้คนอื่น จนลุงสี่แขนต้องบอกออกมาว่า ความรับผิดชอบนั้นเป็นของใครของมัน ใครคนนั้นต้องดูแลเอง

มิตรภาพ ความมีน้ำใจและความรัก....ทั้งที่ ลิน สาวรับใช้ มีให้กับเธอและระหว่างเธอกับฮากุมีให้กันและกัน จะว่าไปแล้วจุดเริ่มต้นของหนังก็เริ่มจากสิ่งนี้ นั่นคือการช่วยเหลือที่ชิฮิโร่ได้รับในวัยเด็ก เมื่อเข้ามาในเมืองก็ทำให้เธอได้รู้จักการเอื้อเฟื้อแบ่งปันและเสียสละ สิ่งเหล่านี้เองที่ช่วยให้เธอได้อยู่รอดปลอดภัยมาตลอด มิตรภาพและความรักคือสิ่งที่เธอมีและได้รับจนสามารถฝ่าฟันอุปสรรคทั้งหลายและช่วยเหลือคนอื่นๆรอบข้างในท้ายที่สุด

ความมีตัวตน...... อย่างที่กล่าวข้างต้น“ชื่อ”เป็นสิ่งที่สำคัญในเรื่อง ในโลกของความจริงมันก็สำคัญไม่แพ้กัน เพราะชื่อนั้นหมายถึงความเป็นตัวตน(identity)ของคนๆนั้น หลายคนในโลกความจริงที่ต้องแลกตัวตนของตัวเองเพื่อให้ได้มาซึ่งงาน อำนาจ ฯลฯ เหมือนกับปีศาจทั้งหลายในเรื่อง จนท้ายที่สุดก็จะลืมตัวตนของตัวเองไปเหมือนปีศาจทั้งหลายหรือฮากุที่ลืมชื่อตัวเอง เพราะเพียงเพื่อแลกกับบางอย่างมาเขาต้องสูญเสีย “ชื่อ”ไป ครั้นคิดจะต้องการมันกลับคืนมา เราก็รู้ว่าในความเป็นจริง หลายครั้งที่มันไม่สามารถหวนกลับมาได้อีก เราไม่สามารถย้อนกลับไปจุดตั้งต้นของตัวตนได้แม้ต้องการเพียงใด เมื่อครั้งหนึ่งเราตัดสินใจทิ้ง "ชื่อ" ทิ้ง "ตัวตน" ของเราไปเสียแล้ว